(el link qua sora el fa sentir el testo łeto da mi)
Eora, sto post del blog el xe unicamente pa' i conpaesani vèneti, visto che pa' chealtri, quei che no i vien da a me rejon no ghe xe gnente de interessante e tute e robe che scrivarò no e gavarà nesun senso, praticamente.
se trata de a grafia del diaeto vèneto.
a UNESCO e a costitussion italiana e definisse el vèneto come na łèngua e a rejon vèneto a ga emesso un documento ofissial so a grafia vèneta... in realtà e robe e xe na s'cianta pi conplicae parchè a grafia de a rejon a xe conprensiva de un fraco de maniere de scriva difarenti e el stato italian no'l difende i diałeti in nesun modo.
insoma, gavemo da far da soi.
va ben, me par ovio, ma sensa na maniera ofissial de scritura intel nostro caxo gavemo un problema: difati pa'l diaeto vèneto ghe xe tantíssime forme de scriva: maniere tradissionai, łeterarie, popołari, italianisae, inventae e nove par conpleto.
a question sostansialmente a ga da risolva un problema prinsipal: el vèneto el xe fato de un fraco de varianti e par desso, nesun tipo de scritura el riesse esa váido pa' a major parte de e maniere de parlar vèneto.
personalmente però mi gavaria qualche idea che me piasaria parlàrghene: parchè go in mente dei sistemi de scritura che i me pararia útii pa' trascriva inte na maniera soła e diverse maniere de pronunsiar che ghe xe intel vèneto.
intanto ghe saria da dir che qua sora go scrito come che me par a mi, no de a maniera che voo spiegarve suito qua soto. na incoerensa, se voé, ma va ben, tanto sto discorso no lo łesarà nessuni e ghe xe senpre da privìejar un tipo de grafia che a sie vissina a na tradission sentia e possibie, sinó no a funsionarà mai. mi scrivo vissin a a me tradission de pronunsia, anca se pa essa conprensivi de pi parlate vènete ghe voria un ajustamento, che'l xe propio quel che ve spiegarò desso qua soto.
prima de tuto mantegnemo un per de robe che xe fortemente tradissionai inte a major parte de grafie vènete inventae e prodote fin desso, e che siben che se podaria farle sparir, in realtà a saria na forsadura masa granda e no necesaria:
1) - mantegnemo a Q dove che toca, come in italian par question stóriche.
2) - stessa roba pa' a CH: a femo restar come in italian, parchè ła K a xe massa forsaa e a sona a foresto.
3) - CE e CI e resta a l'italiana. romai ghemo imparà cusita.
4) - Ç personalmente a cavarìa. de e volte se pol vèdala in varie grafie vènete, ma me par che no gapie senso introdur na grafia "nova" (in senso romai nova pa' un vèneto standard bituà scriva in italian) pa' pronunsiar un son che'l xe za ben trascrivìbie co e łétere che gavemo. (*)
5) - GN el resta come in italian, parchè scrìvarlo a a spagnoła o a a portoghese no me par che gapie un gran senso. el sarìa soło na forsadura par scanpar da na tradision che a ghe someja a a italiana, ma in realtà sto qua el xe el modo usà da e nostre parte.
dopo zontarìa e łétere típiche del diaeto vèneto che romai e xe riconossue e acetae un fià da tuti quei che i ga interesse a scriva in vèneto (chi?!?):
6) - ła famosa Ł, bastansa necesaria par rapresentar ła L intervocáłica típica de łe parlate del basso vèneto; anca se par dirla tuta in realtà no ghe sarie gnanca tuto sto gran bisogno de 'verla, visto che ła xe senplicemente na question de pronunsia che ła ga de łe so régołe ben ciare: na L in meso a do vocałi ła se indebołisse e se una de łe do vocałi ła xe na E o na I ełora ła L ła sparisse del tuto. a ogni modo sta łètera ła xe xa ben difusa quindi me par ben che ła reste, anca pa' rispeto de tute łe varianti. (e par de łe rason che ve spiego pi vanti)
Eora, sto post del blog el xe unicamente pa' i conpaesani vèneti, visto che pa' chealtri, quei che no i vien da a me rejon no ghe xe gnente de interessante e tute e robe che scrivarò no e gavarà nesun senso, praticamente.
se trata de a grafia del diaeto vèneto.
a UNESCO e a costitussion italiana e definisse el vèneto come na łèngua e a rejon vèneto a ga emesso un documento ofissial so a grafia vèneta... in realtà e robe e xe na s'cianta pi conplicae parchè a grafia de a rejon a xe conprensiva de un fraco de maniere de scriva difarenti e el stato italian no'l difende i diałeti in nesun modo.
insoma, gavemo da far da soi.
va ben, me par ovio, ma sensa na maniera ofissial de scritura intel nostro caxo gavemo un problema: difati pa'l diaeto vèneto ghe xe tantíssime forme de scriva: maniere tradissionai, łeterarie, popołari, italianisae, inventae e nove par conpleto.
a question sostansialmente a ga da risolva un problema prinsipal: el vèneto el xe fato de un fraco de varianti e par desso, nesun tipo de scritura el riesse esa váido pa' a major parte de e maniere de parlar vèneto.
personalmente però mi gavaria qualche idea che me piasaria parlàrghene: parchè go in mente dei sistemi de scritura che i me pararia útii pa' trascriva inte na maniera soła e diverse maniere de pronunsiar che ghe xe intel vèneto.
intanto ghe saria da dir che qua sora go scrito come che me par a mi, no de a maniera che voo spiegarve suito qua soto. na incoerensa, se voé, ma va ben, tanto sto discorso no lo łesarà nessuni e ghe xe senpre da privìejar un tipo de grafia che a sie vissina a na tradission sentia e possibie, sinó no a funsionarà mai. mi scrivo vissin a a me tradission de pronunsia, anca se pa essa conprensivi de pi parlate vènete ghe voria un ajustamento, che'l xe propio quel che ve spiegarò desso qua soto.
prima de tuto mantegnemo un per de robe che xe fortemente tradissionai inte a major parte de grafie vènete inventae e prodote fin desso, e che siben che se podaria farle sparir, in realtà a saria na forsadura masa granda e no necesaria:
1) - mantegnemo a Q dove che toca, come in italian par question stóriche.
2) - stessa roba pa' a CH: a femo restar come in italian, parchè ła K a xe massa forsaa e a sona a foresto.
3) - CE e CI e resta a l'italiana. romai ghemo imparà cusita.
4) - Ç personalmente a cavarìa. de e volte se pol vèdala in varie grafie vènete, ma me par che no gapie senso introdur na grafia "nova" (in senso romai nova pa' un vèneto standard bituà scriva in italian) pa' pronunsiar un son che'l xe za ben trascrivìbie co e łétere che gavemo. (*)
5) - GN el resta come in italian, parchè scrìvarlo a a spagnoła o a a portoghese no me par che gapie un gran senso. el sarìa soło na forsadura par scanpar da na tradision che a ghe someja a a italiana, ma in realtà sto qua el xe el modo usà da e nostre parte.
dopo zontarìa e łétere típiche del diaeto vèneto che romai e xe riconossue e acetae un fià da tuti quei che i ga interesse a scriva in vèneto (chi?!?):
6) - ła famosa Ł, bastansa necesaria par rapresentar ła L intervocáłica típica de łe parlate del basso vèneto; anca se par dirla tuta in realtà no ghe sarie gnanca tuto sto gran bisogno de 'verla, visto che ła xe senplicemente na question de pronunsia che ła ga de łe so régołe ben ciare: na L in meso a do vocałi ła se indebołisse e se una de łe do vocałi ła xe na E o na I ełora ła L ła sparisse del tuto. a ogni modo sta łètera ła xe xa ben difusa quindi me par ben che ła reste, anca pa' rispeto de tute łe varianti. (e par de łe rason che ve spiego pi vanti)
(a Ł al prinsipio de na paroła se pol łèsarla L, Ł , I, o anca no łèsarla del tuto. secondo łe varianti.)
7) - chealtra famoxa łètera ła xe ła X che ła trascrive el son de ła S dolsa. tradission antichíssima, quindi acetaa conpletamente.
pa no far łe robe massa pexanti, se asume che ła X se ła uxa soło in situassion intervocáłiche, dove che se ła confondaria co ła S. ma no bixogna essa masa exagerai parchè scriva "xvejo", "xlenguasaa", "xgrafaa" e "xbatuo" xe massa strano. a tuti ne vien normal de scriva "svejo", "slenguasaa", "sgrafaa" e "sbatuo". a tuti, sí, senpre che chelcuni el gapie da scriva in vèneto! haha. dúbito...
(a ogni modo xe da ricordar che al prinsipio de paroła ła diferensa intra X e S ła xe fondamental in vèneto).
8) - ła S de conseguensa se ła łexe senpre S sonora visto che ła S dolse ła xe xa raprexentaa da ła X.
ovio che asociaa a serte consonanti ła sona dolsa, come so l'exenpio fato prima.
9) - justamente, come da tradision, i MP e i MB italiani in vèneto se łi scrive NP e NB visto che ła pronunsia de tute łe N a ła fine de na síłaba se łe łexe naxałi e łe se puxa so ła vocal anterior. come in portoghexe.
7) - chealtra famoxa łètera ła xe ła X che ła trascrive el son de ła S dolsa. tradission antichíssima, quindi acetaa conpletamente.
pa no far łe robe massa pexanti, se asume che ła X se ła uxa soło in situassion intervocáłiche, dove che se ła confondaria co ła S. ma no bixogna essa masa exagerai parchè scriva "xvejo", "xlenguasaa", "xgrafaa" e "xbatuo" xe massa strano. a tuti ne vien normal de scriva "svejo", "slenguasaa", "sgrafaa" e "sbatuo". a tuti, sí, senpre che chelcuni el gapie da scriva in vèneto! haha. dúbito...
(a ogni modo xe da ricordar che al prinsipio de paroła ła diferensa intra X e S ła xe fondamental in vèneto).
8) - ła S de conseguensa se ła łexe senpre S sonora visto che ła S dolse ła xe xa raprexentaa da ła X.
ovio che asociaa a serte consonanti ła sona dolsa, come so l'exenpio fato prima.
9) - justamente, come da tradision, i MP e i MB italiani in vèneto se łi scrive NP e NB visto che ła pronunsia de tute łe N a ła fine de na síłaba se łe łexe naxałi e łe se puxa so ła vocal anterior. come in portoghexe.
10) - sicome ła SCE e ła SCI italiane no łe existe come son, in vèneto, sarà normal che SCI e SCE łe se pronunsie come ła union de i do soni S+CI e S+CE sensa crear nesun problema de comprension. ła paroła "scianta" no ła pol esa łeta come "shanta" parchè el SH no l'existe. ła se łexarà come "s·cianta" automaticamente.
11) - łe parołe co l'acento fora de ła penúltima síłaba, l'acento el gavarìa da scrívarse gràficamente, secondo mi. come in spagnoło. ghe xe de i caxi dove che vien útiłe. (parołe che łe finise in consonante łe ga l'acento so l'última síłaba).
fin qua squaxi gnente de novo.
e praticamente fin qua xe anca fin dove che àplico ła scritura che go doparà fin deso. fàsiłe e senplice. squaxi tradisional.
el problema resta però senpre łe varianti del vèneto: se mi fuse un padovan, pa' far un exenpio, xa pa dir "tradisional" diria "tradisionae" e par dir "pa' far un exenpio" diria "par fare un exenpio". un bełunexe el cavaria un saco de vocałi, ma'l łasarìa tute e L dure sensa trasformarle in intervocàłiche... insoma... un caxin!
fin qua squaxi gnente de novo.
e praticamente fin qua xe anca fin dove che àplico ła scritura che go doparà fin deso. fàsiłe e senplice. squaxi tradisional.
el problema resta però senpre łe varianti del vèneto: se mi fuse un padovan, pa' far un exenpio, xa pa dir "tradisional" diria "tradisionae" e par dir "pa' far un exenpio" diria "par fare un exenpio". un bełunexe el cavaria un saco de vocałi, ma'l łasarìa tute e L dure sensa trasformarle in intervocàłiche... insoma... un caxin!
mi qua propongo un per de sołusion par i problemi pi típici de łe difarenti parlate vénete. sołusion che łe xe un peło controverse parchè nesuni l'e ga mai uxae prima. par questo łe xe anca criticábiłi e no acetábiłi, vołendo.
12) - par risolvar el problema de ła pronunsia de ła L final (in serti posti se ła łexe L in altri E) propongo de scrívala come Ł anca se no se ła łexe come L intervocáłica in nesun de i caxi precedenti. inte sto caxo se tratarìa soło de un truco gráfico che'l servarìa a ricordar che ogni parlata ła pronunsia inte ła maniera che ghe par mejo: cusita łe parołe come "final" "sol" "mal" "piasal" "faral" se łe scrivaria "finał" "soł" "mał" "piasał" e "farał" dándoghe rispeto a łe difarenti pronunsie de łe varianti vènete.
13) - ła J ła saría da aplicar inte chełe parołe che in serte parlate se łe pronunsia come na I intervocáłica e in altre invese come na Gi (venesian). cusita scrivendo "mojo" se ło pronunsia "moio" in gran parte del vèneto e "mogio" in venesian. stesa roba par parołe tipo "vojo" "mujer" "jera" "somejar" etc, ma no par chełe parołe che in venesian no łe se pronunsie co ła GI, in modo da no crear incongruensa par quełi che i parla venesian. (**)
14) - ła Z ła sarìa da utiłixar inte i caxi ndoe che inte'l baso vèneto se ła pronunsia S, intel baso piave se ła pronunsia "Z italiana" e intel alto vèneto se ła pronunsia TH. cusí che se deso scrivese ła paroła "pronunzia" o "cołazion" dipendendo da ndoe che vegno savarìa come pronunziarla sensa incongruense e cioè pronunSia, pronunZia o pronunTHia; a ła stesa maniera cołaSion, cołaZion o coLaTHion.
dai, tachemo doparar ste régołe pena spiegae ełora! e ndemo vanti co de i caxi un peło pi speziałi e inovadori.
15) - el caxo de chełe parołe che łe ga na łètera che ła se pronunzia a volte X a volte DH a volte D, tipo Xiogo-Dhiogo-Diogo (o anca Xogo) o anca Xioba-Dhioba-Dioba (o anca Xoba) e oncora sorXo-sorDHo-sorDo. inte sto caxo sarìa justo uxar na grafìa difarente. mi propongo el DZ par via che ła Z ła xe xa na łètera "mutante" e ła D davanti ła ghe dà ła variazion gráfica che ghemo bixogno.
de sta maniera, scrivendo dziogo, dzioba e sordzo tuti i se ło łexarìa de ła maniera che i xe bituai rispetando tute łe varianti.
16) - ndando vanti ghe xe naltro problema de łe varianti: łe parołe tipo fiol o fradel che da łe me parte se łe pronunzia cusí come che łe go scrite, ma da altre parti inveze se dixe "fioło" e "fradeło". pa rivar a un conpromeso tra łe do pronunzie mi metarìa come senpre na beła Ł apostrofaa finał siben che no se trate exatamente de sto son. cusita łe parołe che go scrito sora, scrite cusí: fioł' e fradeł' se łe łexaria in serti posti fiol e fradel, in altri fioło e fradeo, in altri fiolo e fradelo. inte sto caxo ła ł' finał soło ła saria na forma gràfica pa' ricordar che ghe xe pronunzie difarenti, sensa favorírghene gnanca una, visto che nesuna ła xe exatamente speciaa intel modo de scrívar.
17) - altra question fondamentał: łe parołe che łe finise in R e che łe vien pronunziae in varie maniere: "ríder" o "vardar" a venezia łe sona exatamente cusí come che łe go scrite, ma trevixo łe saría "rida" e "vardar" invese che padova i łe łexaria "rídere" e "vardare". inte sti casi propongo uxar un bel apóstrofo dopo de ła R', par rendar' ciaro che ghe xe r' che łe varia. invese inte altri caxi no ndaria scrito nesun apóstrofo parchè ghe xe R che no łe varia, tipo inte serte prepoxision come par de "par forsa" o vènare, che se pronunzia vènare da par tuto. insoma, saría soł' da méter' na R' co ghe xe variazion łocałi, par réndar' ciaro co xe el caxo de xontar' o no na E a ła fine. inte łe xone de trevixo, da ndoe che vegno mi, basta ricordarse che na -ER' no acentaa finał ła va łeta -AR o adiritura -A (a l'inglexe, squaxi). ríder' = rídar o rida. vérdzer' = vérdzar o verdza. (***)
dai, tachemo doparar ste régołe pena spiegae ełora! e ndemo vanti co de i caxi un peło pi speziałi e inovadori.
15) - el caxo de chełe parołe che łe ga na łètera che ła se pronunzia a volte X a volte DH a volte D, tipo Xiogo-Dhiogo-Diogo (o anca Xogo) o anca Xioba-Dhioba-Dioba (o anca Xoba) e oncora sorXo-sorDHo-sorDo. inte sto caxo sarìa justo uxar na grafìa difarente. mi propongo el DZ par via che ła Z ła xe xa na łètera "mutante" e ła D davanti ła ghe dà ła variazion gráfica che ghemo bixogno.
de sta maniera, scrivendo dziogo, dzioba e sordzo tuti i se ło łexarìa de ła maniera che i xe bituai rispetando tute łe varianti.
16) - ndando vanti ghe xe naltro problema de łe varianti: łe parołe tipo fiol o fradel che da łe me parte se łe pronunzia cusí come che łe go scrite, ma da altre parti inveze se dixe "fioło" e "fradeło". pa rivar a un conpromeso tra łe do pronunzie mi metarìa come senpre na beła Ł apostrofaa finał siben che no se trate exatamente de sto son. cusita łe parołe che go scrito sora, scrite cusí: fioł' e fradeł' se łe łexaria in serti posti fiol e fradel, in altri fioło e fradeo, in altri fiolo e fradelo. inte sto caxo ła ł' finał soło ła saria na forma gràfica pa' ricordar che ghe xe pronunzie difarenti, sensa favorírghene gnanca una, visto che nesuna ła xe exatamente speciaa intel modo de scrívar.
17) - altra question fondamentał: łe parołe che łe finise in R e che łe vien pronunziae in varie maniere: "ríder" o "vardar" a venezia łe sona exatamente cusí come che łe go scrite, ma trevixo łe saría "rida" e "vardar" invese che padova i łe łexaria "rídere" e "vardare". inte sti casi propongo uxar un bel apóstrofo dopo de ła R', par rendar' ciaro che ghe xe r' che łe varia. invese inte altri caxi no ndaria scrito nesun apóstrofo parchè ghe xe R che no łe varia, tipo inte serte prepoxision come par de "par forsa" o vènare, che se pronunzia vènare da par tuto. insoma, saría soł' da méter' na R' co ghe xe variazion łocałi, par réndar' ciaro co xe el caxo de xontar' o no na E a ła fine. inte łe xone de trevixo, da ndoe che vegno mi, basta ricordarse che na -ER' no acentaa finał ła va łeta -AR o adiritura -A (a l'inglexe, squaxi). ríder' = rídar o rida. vérdzer' = vérdzar o verdza. (***)
dopo ghe sarìa oncora de i caxi speciałi da tratar' che i podaria 'ver de łe sołuzion gráfiche, ma par conto mio łe sarìa un peł' masa forzae. a ogni modo, par èser' exaustivi łe spiego, anca se mi no łe dopararìa propio. (ło so che xe medzo asurdo star' ła spiegar' na roba che gnanca mi no go idea de doparar', ma cosa votu farghe, ła xe na question deontołógica...)
18) - el vèneto no xe che'l gapie soł' che łe L evanesenti, in realtà de consonanti evanesenti ghe n'è un bel fià. ghe xe łe D evanesenti e anca łe V evanesenti. parołe del tipo "ospedał", "poder'" e "dopo" se poł pronunziarle sia cusì come che łe se scrive ma anca de ła forma "ospeał", "poer'" e "opo". cusí come che parołe del tipo "łavorar'", "svołar'" e "voja" se łe poł łexar' come che łe xe scrite o anca "łaorar", "xołar'" e "oja".
par mi in generał inte sto caxo no ghe sarìe necesità de dover' scriver' co na grafìa speciał parchè pi che na variante łocał sarisimo drio parlar' qua de na pronunzia a sielta del parlante, secondo ła so sensibiłità o del momento. łe do forme ospedał e ospeał no łe xe inconpatíbiłi tra łore: se podarìa dopararle tute do co se voł o sinó scríver' senpre ła D e pronunziarla co se voł. (*)
ma intel caxo che qualche purista de ła pronunzia el se ribełese, eco che podharisimo mèter' un DH par far' capir' che ghe xe na D che ła poł sparir' o no, secondo ła vołontà del parlante. altre posibiłità saria doparar un apóstrofo o na łineeta: "ospe'ał" o "ospe-ał" ma no me par' el caxo. se propio un sistema gráfico ga da èserghe, ełora che'l sie "ospedhał", parchè inmanco se capise che ghe xe na D de medzo inte sta paroła, dixo mi.
stesa roba par el VH par łe V evanesenti, cusí doparando łe parołe de i exenpi fati prima podharísimo xa scríver' na fraxe tipo: "vha łavhorar' ti, se te ga vhoja, svhoła vhia, vha! vhardha ti ah!".
dhito questo ghe saria da xontarghe che in generał xe vero che el DH el sarìa na sielta de pronunzia difarente a seconda de l'estro del parlante pi che ła xona de provenienza, ma ghe xe de łe situazion ndovhe che ła pronunzia ła xe dovhesta a l'area de oríjine: quando cioè se ga da far' el partizipio pasà femenił:
"na caminada" venezia ła sarìa pitosto "na caminaa" da łe me parte inveze che vicenza o verona (credho) se dixarìe "na caminà".
seguendo el sistema de prima, sarìa da scríver' "na caminadha" e cusí no se favhorirà nesuna parlata spezífica e ogni uno el łexaria de ła maniera che'l xe bituà.
mi, comunque preferiso łasar' pèrder' sta roba, pa no incaxinar' masa ła grafìa che ła deventarìa masa pexante (come che, supongo, gavaré notà) e łasarìa ła posibiłità de scríver' secondo i uxi e i gusti de ogni uno, visto che tute łe forme inte sto caxo łe poł co-exíster' parchè no łe crea nesuna confuxion.
bon, me par' che basta cusita...
insoma se sti canbi i fuse acetadhi łe variazion łocałi łe sarìa davhero mínime e acetàbiłi: serte forme verbałi, ovio, serti mestieri e terminasion sporàdiche i continuaria èser' difarenti però grazie a un sistema de grafìa de sto tipo qua se podharìa tacar' scríver' in vèneto par tuti. sensa star smisiar' masa łe grafìe tradisionałi visine a l'abitùdine gràfica existente atualmente se podharìa introdur' sti sistemi qua e scrívar' intel rispeto de tute łe varianti diałetałi łocałi de vèneto par crear' na spezie de koinè culturał. (va ben qua son drio exagerar', me par' ovio! hehe).
a ogni modo, vołendo èser' xa un peł' pi reałisti e entrando diretamente in contrasto co łe últime fraxi megałómani che go pena scrito, dai, parlémose ciaro: me rendo conto che xe medzo asurdo pérder' tenpo inventando grafìe che nesuni dopararà e che nesuni probabilmente gnanca łexarà, ma come senpre intel me blog łe idee no łe ga nesun vałor' pràtico łe xe divagazion butadhe par aria...
łétere al vento...
bon! sałudo!
P.S.
ah! par finir' tuto, go da xontar soł' sta última nota: a ła parlata de bełun se ghe łasa ła posibiłità de cavar' tute łe vocałi finałi de praticamente tute łe parołe existenti intel vocabołario! ...i bełunexi i ga sto priviłejo! hehe
bon, finidho, juro! no ve streso pi!
ciao!
ciao!
---------
(*) = so ła cancełazion de ła łétera "Ç" ghe xe chelcosa da dir': vardeve ben sto post qua sora ła łétera Ç, ndovhe que recupero sta łétera, ma co naltra pronunzia da queła che ve spetarisi!
(**) = go scrivesto na pìcoła xonta al testo spezìfica par ła łètera "J" e ła łètera "D". chi che voł łèxerla el poł farlo inte staltro post "Xonta a ła GVU"
(***) = e par finir' ghe xe anca na ùltima question da definir', rełativa a łe parołe che in serte xone łe finise par "-R" ma in altre xone no... se gavé caro de łèxer' anca sta xonta, ndé suìto so sto link: Nova xonta a ła GVU
---------
Na tabeła riasuntiva de tute łe régołe esposte qua sora (e altre che łe xe spiegadhe inte i post sucesivi) podhé catarla qua vedendo sto post: Tabełe riasuntive GVU
veri gud!
ReplyDelete